Postępowanie sądowe w Polsce jest dwuinstancyjne. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia. Do zwyczajnych środków zaskarżenia zalicza się apelacja i zażalenie. Do nadzwyczajnych natomiast należy skarga kasacyjna. W dzisiejszym artykule przybliżymy apelację w postępowaniu cywilnym.
Cechy charakterystyczne apelacji
Apelacja ma dwie charakterystyczne cechy, a mianowicie jest dewolutywna i suspensywna.
Dewolutywność apelacji polega na tym, że w sytuacji gdy sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy w I instancji jest sąd rejonowy, sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy w II instancji w drodze apelacji, będzie sąd okręgowy. Natomiast jeśli sądem prowadzącym postępowanie w I instancji był sąd okręgowy, wtedy sądem właściwym do rozpatrzenia apelacji jest sąd apelacyjny.
Suspensywność apelacji natomiast polega na wstrzymaniu uprawomocnienia się orzeczeń (wyroków, postanowień) wydanych przez sąd I instancji.
Termin na wniesienie apelacji
Na wniesienie apelacji strony postępowania mają 2 tygodnie od dnia doręczenia im odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. Uzasadnienie wyroku sporządzane jest na wniosek strony. Wniosek taki można złożyć w terminie siedmiu dni od ogłoszenia sentencji przez sąd I instancji. W przypadku nie wniesienia apelacji w wyznaczonym terminie, powoduje odrzucenie apelacji. Odrzucona może zostać również apelacja, która nie spełnia wymagań tego środka zaskarżenia lub nie została opłacona, lub została opłacona nienależycie.
Apelacja – koszty, właściwość sądu, niezbędne elementy
Według ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych za apelację pobierana jest opłata stała lub opłata stosunkowa. Opłata stała jest pobierana w sprawach o prawa niemajątkowe oraz o niektóre wymienione w ustawie prawa majątkowe. Taka opłata wynosi nie mniej niż 30 zł oraz nie więcej niż 5.000 zł.
W przypadku opłaty stosunkowej, pobierana jest ona w sprawach o prawa majątkowe i wynosi 5% wartości przedmiotu zaskarżenia, jednakże nie mniej niż 30 zł oraz nie więcej niż 100.000 zł.
Apelacja wnoszona jest za pośrednictwem sądu, którego orzeczenie będzie za jej pomocą zaskarżane. Jeśli chodzi o wymogi apelacji, musi czynić zadość wymaganiom pisma procesowego (art.126 KPC), a jeśli sprawa dotyczy praw majątkowych, musi również zawierać wartość przedmiotu zaskarżenia (W.P.Z). W skrócie – w.p.z. oznacza różnicę między kwotą o jaką wnosiło się w pozwie w I instancji, a jaka została zasądzona na zakończenie postępowania przed tą instancją.
Apelacja powinna również zawierać takie informacje jak oznaczenie wyroku, jaki będzie skarżony przez jej wniesienie, zwięzłe przedstawienie tego, co zarzucamy skarżonemu orzeczeniu, uzasadnienie owych zarzutów, powołanie w razie potrzeby nowych dowodów i faktów oraz wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem w jakim zakresie domagamy się zmiany lub uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
Apelacja charakteryzuje się także ograniczonym postępowaniem dowodowym. Oznacza to tyle, że sąd II instancji opiera się na materiale dowodowym uzyskanym w postępowaniu przed niższą instancją. Oczywiście mogą zostać powołane nowe fakty i dowody w postępowaniu apelacyjnym, jednakże w takiej sytuacji należy uzasadnić, że potrzeba powołania się na nie wynikła po zakończeniu się postępowania w I instancji i nie było to możliwe wcześniej.
Znaczącą kwestią również jest fakt, że wyrok od którego wnosimy apelację, może być zaskarżony w całości lub w części. Jest to bardzo istotne, ponieważ w sytuacji gdy sąd I instancji wydał częściowo przychylne dla nas orzeczenie, nie ma wtedy sensu zaskarżanie go w całości. Jeśli takie orzeczenie zostanie zaskarżone w całości, wtedy sąd II instancji może na skutek przeprowadzonego postępowania wydać całkiem nowe orzeczenie, zmieniając nie uwzględniając części orzeczenia sądu I instancji, którą strona wnosząca apelację się zgadzała. Jeśli natomiast orzeczenie sądu I instancji zostanie zaskarżone tylko w części, która nie jest dla strony satysfakcjonująca, wtedy sąd II instancji będzie rozpatrywał apelację jedynie w granicy zaskarżenia, nie biorą pod uwagę pozostałej części wyroku wydanego w I instancji. Dodatkowo w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzać żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Dlatego tak bardzo istotne jest prawidłowe sformułowanie roszczeń przy wnoszeniu pozwu do sądu w postępowaniu w I instancji.
Apelacja w postępowaniu cywilnym – podstawy zaskarżenia
Jak już zostało wspomniane wcześniej, podstawy zaskarżenia wyroku sądu I instancji przedstawia strona, która daną apelację wnosi. Jednakże jest jest jedna podstawa zaskarżenia, którą sąd II instancji bada z urzędu, a jest to nieważność postępowania. Nie oznacza to jednak, że nieważny jest jedynie wyrok wydany w I instancji, tylko nieważne jest całe postępowanie. W takiej sytuacji wyrok ulega uchyleniu. Nieważność postępowania zachodzi, gdy:
- droga sądowa była niedopuszczalna,
- jeśli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej,
- jeżeli o to samo roszczenie i między tymi samymi strona toczy się wcześniej wszczęte postępowanie,
- jeżeli sąd był niewłaściwie obsadzony,
- jeżeli strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw,
- jeżeli sąd okręgowy orzekł w sprawie, w której właściwy był sąd okręgowy,
- brak jurysdykcji krajowej sądu
Apelacja – możliwe rozstrzygnięcia
Przy orzekaniu w II instancji sąd nie może zmienić ani uchylić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelacji. Zakaz ten nie obowiązuje w przypadku, gdy obie strony postępowania wniosły apelację. Apelacja może okazać się bezzasadna lub uzasadniona. Aby apelacja okazała się bezzasadna, muszą zaistnieć następujące przesłanki:
- zarzuty stawiane wyrokowi sądu I instancji są bezzasadne,
- zarzuty takie są zasadne, ale nie mają wpływu na treść orzeczenia,
- skarżący nie wykazał nowych faktów, które uzasadniałyby apelację
W przypadku uwzględnienia apelacji, sąd II instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka w ramach zaskarżenia.
Jeżeli apelacja jest zasadna, ale sąd nie jest w stanie wydać merytorycznego orzeczenia, wydaje wtedy orzeczenie kasatoryjne, które uchyla zaskarżony wyrok. W takim przypadku sąd II instancji podejmuje dodatkowe rozstrzygnięcie zmierzające do ponownego wydania orzeczenia w sprawie (przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania) lub do zakończenia postępowania (odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania).
Wyrok sądu II instancji, w odróżnieniu od tych wydanych w postępowaniu przed I instancją, staje się prawomocny z chwilą ogłoszenia, nawet jeśli przysługuje od niego skarga kasacyjna. Wyrok taki stanowi dodatkowo tytuł egzekucyjny, który po nadaniu klauzuli wykonalności, staje się tytułem wykonawczym, który z kolei uprawnia do wszczęcia postępowania egzekucyjnego wobec dłużnika.
Współautor: Maciej Łukasiewicz
