Niestety zdarza się, że instytucje państwowe działają niezgodnie z prawem i w wyniku tego, zamiast chronić interesy obywateli, wyrządzają im szkodę. Aby domagać się jej naprawienia, należy pozwać Skarb Państwa, który ponosi odpowiedzialność za niezgodne z prawem działania przy wykonywaniu władzy publicznej.
Skarb Państwa – definicja, zakres działania
Skarb Państwa (SP) stanowi „uosobienie” państwa w stosunkach cywilnoprawnych. Jest podmiotem praw i obowiązków wynikających z mienia państwowego. Odpowiada za działalność państwowych jednostek organizacyjnych, które same nie mają osobowości prawnej (np. sądu, wojewody, ministerstwa) i może być pozwany w sprawie szkody wyrządzonej działalnością tych jednostek.
Jednakże, zadania publiczne są wykonywane również przez jednostki samorządu terytorialnego, które posiadają osobowość prawną i mogą być pozywane. Za szkodę wyrządzoną przez instytucje samorządowe, pozywa się odpowiednią gminę, powiat lub województwo, a nie SP.
Kiedy możemy domagać się odszkodowania
Odszkodowania możemy domagać się, jeżeli działanie lub zaniechanie władz publicznych, przez które została nam wyrządzona szkoda było niezgodne z prawem. Niekorzystne i wiążące się z poniesieniem wydatków decyzja lub wyrok nie dają podstaw do żądania odszkodowania, jeśli wydano je zgodnie z przepisami. W postępowaniu sądowym należy wykazać, że poniesiona szkoda była następstwem bezprawnych działań lub zaniechań władz. Obok odszkodowania można żądać zadośćuczynienia za krzywdę.
Aby domagać się naprawienia szkody wyrządzonej wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, ich niezgodność z prawem musi zostać uprzednio stwierdzona w odrębnym postępowaniu. Oznacza to, że z roszczeniem odszkodowawczym możemy wystąpić, dopiero jeśli skorzystaliśmy z właściwego środka zaskarżenia (np. skargi kasacyjnej, skargi na przewlekłość postępowania administracyjnego) i uzyskaliśmy orzeczenie uznające pierwotny wyrok lub decyzję za niezgodną z prawem (tzw. prejudykat).
Jeśli szkoda została wyrządzona przez orzeczenie lub decyzję wydaną na podstawie aktu prawnego, uznanego za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, jej naprawienia można domagać się po stwierdzeniu niezgodności przez Trybunał Konstytucyjny.
Podstawą do żądania odszkodowania może być przewlekłość postępowania sądowego. Jej stwierdzenia można domagać się w drodze specjalnej skargi (poświęcono jej osobny artykuł).
W sytuacji, kiedy wyrządzona została szkoda na osobie i kiedy względy słuszności tego wymagają, można domagać się odszkodowania oraz zadośćuczynienia za działania władz zgodne z prawem. Należy podkreślić, że skorzystanie z tego przepisu będzie możliwe w wyjątkowych przypadkach.
Jak pozwać Skarb Państwa?
Składając pozew, należy jako pozwanego oznaczyć SP i jednostkę, której działalność wyrządziła nam szkodę, np. Skarb Państwa-Wojewoda Dolnośląski, bowiem jednostka ta będzie podejmowała czynności procesowe za w imieniu SP. Nieprawidłowe oznaczenie pozwanego (np. Urząd Wojewódzki) może skutkować odrzuceniem pozwu.
Przed sądem SP może być reprezentowany przez specjalnie do tego powołaną Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.
