Postępowanie sądowe stanowi złożoną i często bardzo długą drogę do rozwiązania sporu prawnego. W całej Polsce jest kilka tysięcy spraw trwających ponad 8 lat. Powolność może wynikać z różnych przyczyn i jest niekiedy obiektywnie usprawiedliwiona. Jednak w wielu przypadkach przedłużanie się sprawy jest nieuzasadnione i wynika z opieszałości prowadzących je organów wymiaru sprawiedliwości. Wówczas występuje przewlekłość postępowania, a strona może złożyć skargę na przewlekłość postępowania sądowego i uzyskać rekompensatę pieniężną.
Uprawnieni oraz przesłanki do złożenia skargi na przewlekłość postępowania
Skarga ma zastosowanie do postępowań cywilnych (w tym także do postępowania egzekucyjnego), karnych (w tym także do postępowania przygotowawczego oraz wykonawczego) oraz sądowo-administracyjnych. Uprawniona do złożenia skargi jest strona postępowania, pokrzywdzony w procesie karnym (nawet niebędący stroną), interwenient uboczny i wnioskodawca w postępowaniu cywilnym, skarżący w postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz inne wskazane w ustawie osoby.
Do złożenia skargi i jej pozytywnego rozpatrzenia nie wystarczy, że postępowanie toczy się długo. Do przewlekłości dojdzie jeżeli trwa ono dłużej niż jest to konieczne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych lub do załatwienia sprawy. Zatem nie sam czas, ale dopiero uzasadnione stwierdzenie, że jest on nieproporcjonalnie długi w stosunku do stopnia skomplikowania sprawy, może być podstawą skargi. Przy ocenie zasadności skargi bierze się pod uwagę czy prowadzący sprawę organ (sąd, prokurator lub komornik) dokonywał czynności prawidłowo i w terminie, jak również znaczenie sprawy dla skarżącego. Sąd rozpatrujący skargę zbada czy sam skarżący nie przyczynił się w sposób zawiniony do przedłużenia postępowania.
Wymogi formalne oraz postępowanie ze skargą
Skarga musi zawierać żądanie uznania przewlekłości postępowania oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie. Nieuwzględnienie tych elementów skutkować będzie odrzuceniem skargi bez wezwania do jej uzupełnienia. Można się ponadto domagać wydania sądowi lub prokuratorowi, prowadzącym sprawę, zaleceń podjęcia odpowiednich czynności. Żądanie zasądzenia sumy pieniężnej jest nieobowiązkowe.
Skargę wnosi się w toku sprawy, której ona dotyczy, do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli przewlekłość dotyczy postępowania przygotowawczego skargę wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie. Sąd przekazuję skargę sądowi przełożonemu, który jest właściwy do jej rozpoznania. Postanowienie w przedmiocie przewlekłości zapada w terminie dwóch miesięcy od wniesienia skargi.
Uwzględnienie skargi na przewlekłość
Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że nastąpiła przewlekłość postępowania. Może zlecić odpowiednie czynności prowadzącym przewlekłe postępowanie, nawet jeżeli strona skarżąca się tego nie domagała. Suma pieniężna jest zasądzana wyłącznie na żądanie zawarte w skardze. Wynosi ona od 2000 do 20 000 zł. Za każdy rok dotychczasowego postępowania sąd zasądza minimum 500 zł. Suma ta może być wyższa, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który nie przyczynił się w sposób zawiniony do przedłużenia postępowania.
Jeżeli skarga została uwzględniona, można w odrębnym postępowaniu dochodzić od Skarbu Państwa naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości. Sąd orzekający w tym postępowaniu jest związany orzeczeniem w sprawie skargi – nie może stwierdzić, że przewlekłość nie nastąpiła.
