Korzystając z opieki medycznej w szpitalu, przychodni, prywatnym gabinecie lekarskim, lub w innej instytucji zajmującej się ochroną zdrowia, bądź dopiero zwracając się o udzielenie pomocy medycznej, uzyskujemy status pacjenta i korzystamy z praw pacjenta. W przypadku ich naruszenia można domagać się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Prawa pacjenta
Do ich przestrzegania zobowiązane są władze publiczne odpowiedzialne za ochronę zdrowia, instytucje udzielające świadczeń zdrowotnych oraz wszystkie osoby uczestniczące w udzielaniu tych świadczeń. Prawa te reguluje ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta.
Prawo do świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo do leczenia opartego na aktualnym stanie wiedzy medycznej. Kolejność przyjmowania pacjentów musi bazować na obiektywnych i zrozumiałych kryteriach, jednocześnie pacjent ma prawo do natychmiastowego leczenia ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia. Pacjentka w razie porodu ma prawo do pomocy z tym związanej. Świadczenia medyczne muszą być udzielane fachowo i w odpowiednich warunkach sanitarnych. Osoby ich udzielające są zobowiązane do przestrzegania zasad etyki zawodowej.
Prawo do informacji
Prawo pacjenta do informacji obejmuje:
- informację o stanie zdrowia, diagnozę, proponowane metody leczenia, konsekwencje ich zastosowania lub zaniechania, rokowania (ma do niej prawo także przedstawiciel ustawowy),
- żądanie aby udzielono tych informacji wskazanym przez pacjenta osobom,
- żądanie aby nie udzielano mu wyżej wymienionych informacji,
- pacjent poniżej 16 roku życia ma prawo do informacji w odpowiedniej formie i zakresie,
- odpowiednio wczesną informację lekarza o zamiarze odstąpienia od leczenia wraz ze wskazaniem możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w innej placówce,
- informację o prawach pacjenta, udostępnioną w taki sposób by pacjent mógł się z nią zapoznać,
- informację o rodzaju i zakresie usług udzielanych przez placówkę, w której jest leczony.
Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych
Osoby udzielające świadczeń medycznych są zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji o pacjencie uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Zgoda pacjenta, konieczność udzielenia informacji innej osobie wykonującej zawód medyczny, zagrożenie życia i zdrowia innych osób uchylają obowiązek zachowania tajemnicy. Co do zasady, obowiązek ten trwa także po śmierci pacjenta.
Prawo do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo wyrazić zgodę na wykonanie badania, zabiegu czy operacji lub zgody odmówić. Za pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, udziela jej przedstawiciel ustawowy lub faktyczny opiekun. W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgoda musi być udzielona pisemnie. Pacjent podejmuje decyzję po udzieleniu kompletnej informacji o stanie zdrowia.
Prawo do poszanowania godności i intymności
Obejmuje ono:
- poszanowanie tych dóbr w czasie leczenia,
- prawo do umierania w spokoju i godności,
- prawo do leczenia bólu,
- prawo do obecności osoby bliskiej (m.in. małżonka, rodzica, dziecka, partnera), jeżeli nie zagraża to zdrowiu i życiu pacjenta lub tych osób.
Prawo do dokumentacji medycznej
Instytucje udzielające świadczeń zdrowotnych są zobowiązane do prowadzenia i przechowywania kompletnej dokumentacji o stanie zdrowia i przebiegu leczenia pacjenta. Pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji, podobnie jak jego przedstawiciel ustawowy lub osoba upoważniona przez pacjenta. Po śmierci pacjenta dokumentacja może być również udostępniona osobie bliskiej.
Prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
Pacjent ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Może również tego kontaktu odmówić. Pacjent ma prawo do dodatkowej opieki wymaganej ze względu na małoletniość, niepełnosprawność lub ciąże, poród i połóg. W celu sprawowania tej opieki może z pacjentem przebywać przedstawiciel ustawowy lub faktyczny opiekun.
Pozostałe prawa
Oprócz wyżej wymienionych pacjentowi przysługują również prawa do: zgłaszania niepożądanych działań leków, sprzeciwu wobec opinii lekarza, opieki duszpasterskiej oraz pozostawienia rzeczy wartościowych w depozycie.
Rzecznik Praw Pacjenta
Organem powołanym specjalnie do ochrony praw pacjenta jest Rzecznik Praw Pacjenta. Można do niego skierować wolny od opłat wniosek, w którym należy opisać sytuację naruszenia prawa. Rzecznik może też działać z własnej inicjatywy. Jeżeli w wyniku postępowania wyjaśniającego Rzecznik stwierdzi, że naruszenie miało miejsce może podejmować różne działania, w tym występować w interesie pacjenta w postępowaniu cywilnym.
Zadośćuczynienie za krzywdę
W sytuacji zawinionego naruszenia praw pacjenta można, kierując pozew do sądu cywilnego, domagać się zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (nie dotyczy to niektórych praw, np. do dokumentacji medycznej, do informacji o stanie zdrowia). Jeżeli naruszone zostało prawo do umierania w spokoju i godności, osoby bliskie pacjentowi mogą żądać zasądzenia odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.
