Środki przymusu w postaci aresztu lub zatrzymania powinny być stosowane jedynie, jeśli jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego. Niestety, często są wykorzystywane niesłusznie, wywołując dotkliwe szkody. Dużo większą krzywdę może wyrządzić jednak nieprawidłowy wyrok, którego skutkiem będzie nawet wieloletni pobyt w więzieniu niewinnej osoby. Niniejszy artykuł wyjaśnia jak można domagać się odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie, aresztowanie lub skazanie.
Niesłuszne aresztowanie lub zatrzymanie – za co można żądać odszkodowania?
Skazany może żądać odszkodowania, jeżeli w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania zostanie uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę. Podobnie, jeśli wyrok skazujący uchylono, a postępowanie zostało umorzone w wyniku okoliczności wcześniej nieuwzględnionych. Oznacza to, że do uznania wyroku za niesłuszny konieczna jest decyzja sądu w odpowiednim postępowaniu i dopiero po jej wydaniu można wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym.
Analogicznie do niesłusznego skazania można żądać naprawienia szkody za niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego przewidzianego w Kodeksie karnym (np. orzeczenie o obowiązku poddania się terapii lub pobytu w szpitalu psychiatrycznym).
Również bezprawne zatrzymanie przez Policję lub tymczasowe aresztowanie stanowią podstawę roszczeń odszkodowawczych, pod warunkiem, że były niewątpliwie niesłuszne. Zatem, aby żądanie było skuteczne należy dowieść, że tych zastosowanie środków było oczywistym błędem lub trwały one oczywiście za długo.
Tryb postępowania w sprawach o niesłuszne aresztowanie lub zatrzymanie
Odszkodowania możemy się domagać się od Skarbu Państwa na drodze szczególnego postępowania opisanego w Kodeksie postępowania karnego. Właściwy jest sąd okręgowy (wydział karny), w którego okręgu wydano wyrok w pierwszej instancji albo zwolniono aresztowanego lub zatrzymanego.
Roszczenia odszkodowawcze przedawniają się z upływem roku od:
- w przypadku skazania – daty uprawomocnienia się wyroku, który daje podstawę do żądania odszkodowania (wyroku, który stwierdza, że skazanie było niesłuszne),
- w przypadku tymczasowego aresztowania – daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie,
- w przypadku zatrzymania – od daty zwolnienia.
W razie śmierci poszkodowanego odszkodowania mogą dochodzić osoby, które na skutek aresztowania lub pozbawienia wolności zmarłego utraciły źródło utrzymania, które zmarły im zapewniał lub był zobowiązany zapewniać. Roszczenie wygasa rok po śmierci pokrzywdzonego.
Postępowanie jest wolne od kosztów sądowych. W przypadku uznania choćby części roszczenia wnioskodawcy, przysługuje mu zwrot uzasadnionych wydatków.
Czego można się domagać za niesłuszne aresztowanie lub zatrzymanie?
Pokrzywdzony może żądać odszkodowania za poniesione szkody (straty materialne), czyli na przykład zarobek, który utracił, ponieważ przebywał w areszcie lub więzieniu. Może także żądać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (uszczerbek emocjonalny), np. traumę spowodowana pobytem w więzieniu, zerwanie kontaktów z bliskimi, utratę zaufania w społeczności.
Wysokość sum uzyskiwanych tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia może się znacznie różnić, od kilku tysięcy złotych w przypadku miesięcznego aresztu do kilku milionów w przypadku kilkunastoletniego pozbawienia wolności.
